درحالی که حجم بازار سالانه روغن در ایران به ۷۰۰ میلیون لیتر می‌رسد و گردش مالی این صنعت از ۱۵۷ همت فراتر رفته، فعالان بخش‌خصوصی از کمبود مواداولیه، قیمت‌گذاری دستوری و انحصار چهار پالایشگاه دولتی گلایه دارند.
کارشناسان هشدار می‌دهند تداوم این شرایط می‌تواند به‌تعطیلی واحدهای خصوصی و بیکاری گسترده در صنعت روانکار منجر شود.
صنعت روانکار ایران با گردش مالی سالانه ۱۵۷ همت و حجمی بالغ بر ۷۰۰ میلیون لیتر، از صنایع کلیدی و اشتغال‌زای کشور به‌شمار می‌رود؛ اما نبود مواداولیه، قیمت‌گذاری دستوری و رقابت نابرابر میان بخش دولتی و خصوصی، این صنعت را در آستانه رکود و زیان قرار داده است.
درعین حال حجم کل بازار سالانه روغن در ایران ۷۰۰ میلیون لیتر است که از این میزان، ۵۸۰ میلیون‌لیتر آن در پالایشگاه‌ها و ۱۲۰ میلیون‌لیتر در بخش‌خصوصی تولید می‌شود.
واردات روغن نیز بسیار محدود است. در سال جاری، وضعیت واردات نامناسب بود و ثبت سفارش‌ها بسته شد؛ درحالی که سال گذشته شرایط بهتر بود. این تغییرات موجب شده آمارهای وارداتی دقت لازم را نداشته باشند.
درحال حاضر سه برند مطرح برای خودروهای وارداتی وجود دارد که وارد کشور می‌شوند؛ اما برای خودروهای سنگین هیچ‌نوع روغن وارداتی نداریم.
برخی شرکت‌ها در زمینه صادرات روغن فعال هستند و تاکنون صادرات به‌حدود ۳۳ کشور ثبت شده است. عمده صادرات به‌کشورهای همسایه انجام می‌شود.درعین حال در بخش‌خصوصی شاهد زیان‌دهی هستیم. شرکت‌های دولتی شامل چهار پالایشگاه سپاهان، بهران، ایرانول و پارس به اندازه نیاز خود مواداولیه در اختیار دارند؛ اما آن را به بخش‌خصوصی نمی‌فروشند.
به‌همین دلیل، بسیاری از تولیدکنندگان خصوصی در سال ۱۴۰۴ فعالیت خود را متوقف کرده‌اند. هزینه‌های ثابت بالا و کمبود مواداولیه، از مهم‌ترین دلایل زیان‌دهی این واحدهاست.
به این ترتیب نرخ روغن در ایران بسیار پایین است. به‌دلیل یارانه‌های پرداختی به پالایشگاه‌ها و قیمت‌گذاری دستوری، روغن در ایران ارزان‌تر از نرخ جهانی عرضه می‌شود. همین مساله یکی از عوامل زیان‌دهی بخش‌خصوصی است؛ درحالی که واسطه‌ها بیشترین سود را می‌برند.
برای نمونه، روغنی که از پالایشگاه با قیمت ۴۰۰ تومان خارج می‌شود، درنهایت با قیمت ۸۰۰ تومان به‌دست مصرف‌کننده می‌رسد. در مقایسه با بازارهای جهانی، روغن در ایران ارزان محسوب می‌شود.
کیفیت روانکار در بازار کشور
درصورت تامین مواداولیه مناسب و وجود اراده تولیدکننده، برخی محصولات ایرانی کیفیتی حتی بالاتر از نمونه‌های ترکیه‌ای و اماراتی دارند. در کل، روغن‌های اماراتی کیفیت بالایی ندارند.
مساله اصلی در ایران کمبود مواداولیه است و این درحالی است که اماراتی‌ها با وجود دسترسی به مواداولیه و نبود تحریم، از کیفیت پایین رنج می‌برند. علت این امر، تقلب گسترده در تولید است؛ به‌گونه‌ای که هر برندی که بخواهید در امارات تولید می‌شود.
بخشی از روغن‌های وارداتی به ایران نیز در امارات تولید شده و اصل نیستند.
براساس گزارش «نبض بازار»، صنعت روانکار توانسته اشتغال‌زایی قابل‌توجهی ایجاد کند؛ اما خودتحریمی در زمینه ثبت سفارش مواداولیه باعث زیان شده است. این صنعت حدود ۱۵۷ همت گردش مالی در سال دارد.
صنعت روانکار ایران امروز به نقطه‌ای رسیده که دیگر نمی‌توان آن را صرفا یک بخش جانبی از صنعت نفت و خودرو دانست؛ بلکه به‌عنوان یک بازار مستقل با گردش مالی ۱۵۷ همت و حجم مصرف سالانه ۷۰۰ میلیون‌لیتر، نقشی تعیین‌کننده در اقتصاد صنعتی کشور ایفا می‌کند.
این ارقام نشان می‌دهد که روانکارها نه تنها برای خودروهای سبک و سنگین، بلکه برای صنایع مادر همچون فولاد، سیمان، پتروشیمی و نیروگاه‌ها حیاتی هستند. از منظر اقتصادی، این صنعت علاوه‌بر تامین نیاز داخلی، ظرفیت بالایی برای ارزآوری دارد.
ایران با داشتن منابع غنی نفتی و زیرساخت‌های پالایشگاهی، توان تولید روغن‌پایه و فرآورده‌های متنوع را دارد. اگرچه بخش قابل توجهی از تولید صرف بازار داخلی می‌شود، اما فرصت‌های صادراتی به‌کشورهای همسایه و بازارهای آسیایی می‌تواند به افزایش درآمد ارزی و تقویت جایگاه ایران در زنجیره جهانی روانکارها منجر شود.
با این حال، چالش‌های جدی نیز وجود دارد. نخست، نوسانات قیمت مواد اولیه و وابستگی به نفت خام باعث می‌شود هزینه تولید همواره تحت فشار باشد. دوم، رقابت شدید داخلی و خارجی ایجاب می‌کند که تولیدکنندگان ایرانی به‌سمت ارتقای کیفیت و رعایت استانداردهای جهانی حرکت کنند. سوم، تحولات زیست‌محیطی و گرایش جهانی به‌روانکارهای سازگار با محیط‌زیست، ضرورت سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه را دوچندان کرده است.
از منظر صنعتی، حضور شرکت‌های بزرگ نفتی و پتروشیمی در کنار برندهای خصوصی و خارجی، ساختار بازار را متنوع کرده است. این تنوع اگرچه رقابت را افزایش داده، اما درعین حال به‌رشد کیفیت و نوآوری کمک می‌کند.در همین راستا، حمایت دولت از تولیدکنندگان داخلی، تسهیل صادرات و ایجاد مشوق‌های تحقیقاتی می‌تواند مسیر توسعه پایدار را هموار سازد.درنهایت، صنعت روانکار ایران در نقطه‌ای حساس قرار دارد: بازاری بزرگ با ظرفیت‌های اقتصادی قابل توجه، اما نیازمند تحول فناورانه و مدیریتی.
اگر تولیدکنندگان بتوانند با نوآوری، ارتقای کیفیت و توسعه صادرات، بر چالش‌ها غلبه کنند، این صنعت نه تنها نیاز داخلی را پوشش خواهد داد، بلکه به یکی از موتورهای محرک اقتصاد صنعتی کشور بدل خواهد شد.
